Ο Μέγας Φώτιος – Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

Φώτιος Α´

Ὑπῆρξε μεγάλη προσωπικότητα τοῦ 9ου αἰῶνος. Καταγόταν ἀπὸ ἐπιφανή, ἀλλὰ καὶ εὐσεβὴ οἰκογένεια τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Σύμφωνα μὲ τὸν ἱερὸ Συναξαριστή, ὁ πατέρας του διακρινόταν γιὰ τὴν ὀρθὴ πίστη του, ἡ δὲ μητέρα του ὑπῆρξε ὑπερβολικὰ φιλόθεος καὶ φιλάρετος. Ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος, στὴν 145η ἐπιστολή του, πλέκει τὸ ἐγκώμιο στοὺς γονεῖς του καὶ λέγει ὅτι ἀπέθαναν καὶ οἱ δύο τους ὡς ὁμολογητές. Σπούδασε ἑλληνικὴ φιλολογία, ῥητορική, ἰατρικὴ καὶ προσέφερε πάρα πολλὰ στὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν παιδεία. Ἀναδείχθηκε σπουδαῖος διδάσκαλος, ἀλλὰ καὶ ἔξοχος γιατρός, ὁ ὁποῖος μποροῦσε καὶ κατασκεύαζε φάρμακα πολὺ εὐεργετικά. “Δὲν ἦταν μόνο ἔξοχος διδάσκαλος, ἀλλὰ καὶ σπουδαῖος ἀκροατὴς καὶ θεωροῦσε ἄξιον εὐγνωμοσύνης ἐκεῖνον ποὺ προέβαλλε γνώμη καλύτερη ἀπὸ τὴν δική του. Παράλληλα πρόσφερε καὶ τὶς ἰατρικὲς γνώσεις του στοὺς διαφόρους ἀσθενεῖς, παρασκευάζοντας ὁ ἴδιος καὶ φάρμακα πολὺ ἀποτελεσματικά. Γὶ᾽ αὐτὸ καὶ οἱ σύγχρονοί του τὸν παρενέβαλαν μὲ τὸν Γαληνὸ καὶ τὸν Ἱπποκράτη”. Τὰ ἐξωτερικὰ βιογραφικὰ στοιχεῖα ἑνὸς ἁγίου δὲν παρουσιάζουν συνήθως καὶ πολὺ μεγάλο ἐνδιαφέρον, ἂν δὲν συνδέονται καὶ μὲ τὴν ὅλη του προσωπικότητα καὶ τὴν ἐσωτερική του ζωή, ποὺ εἶναι ἐπιμελῶς κρυμμένη ἀπὸ τὰ μάτια τοῦ κόσμου. Ἀπὸ τὴν γέννηση μέχρι τὴν κοίμηση συνήθως δὲν ὑπάρχει τίποτε τὸ ἐξαιρετικὰ ἐντυπωσιακό, ἰδιαίτερα γι᾽ αὐτοὺς ποὺ ἐντυπωσιάζονται ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια καὶ δὲν ἔχουν μάθει νὰ ἀναζητοῦν τὸ βάθος καὶ τὴν αἰτία τῶν γεγονότων. Βέβαια ὁ βιογραφούμενος εἶχε καὶ πολλὰ ἐξωτερικὰ χαρίσματα, ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ τὸν ἀνέδειξε μέγα εἶναι κυρίως ἡ μεγάλη του ἀγάπη καὶ ὑπακοὴ πρὸς τὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία Του, ποὺ ὑπῆρξε γνώμονας ὅλων τῶν πράξεων καὶ ἐνεργειῶν του.

Σὲ μιὰ περίοδο κρίσιμη γιὰ τὴν βυζαντινὴ αὐτοκρατορία ἀνέβηκε στὸν Πατριαρχικὸ θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὸν ὁποῖο καὶ λάμπρυνε. Τὴν περίοδο αὐτὴ φάνηκε ἡ ἐξυπνάδα, ἡ εὐστροφία, ἀλλὰ καὶ τὸ ψυχικό του μεγαλεῖο. Ἡ Ἐκκλησία ταλανιζόταν ἀπὸ ἔριδες καὶ φανατισμούς. Οἱ ὁπαδοὶ τοῦ ἔκπτωτου Πατριάρχη Ἰγνατίου, προσπαθούσαν νὰ τὸν ἐπαναφέρουν στὸν θρόνο διώχνοντας τὸν Φώτιο. Ὁ φράγκος πάπας τῆς Ῥώμης Νικόλαος δὲν τὸν ἀναγνώρισε ὡς κανονικὸ Πατριάρχη, ὄχι γιατί ἤθελε τὸν Ἰγνάτιο, ἀλλὰ διότι τὸν ἐνδιέφεραν τὰ ἐσωτερικὰ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Αὐτὸ ποὺ στὴν πραγματικότητα ἐπεδίωκε ἦταν νὰ ἐπαναφέρῃ τὸ θέμα τοῦ “πρωτείου”, δηλαδὴ ὅτι ὁ πάπας ἔχει τὸ πρωτεῖο, ὄχι τιμῆς, ἀλλὰ ἐξουσίας ἔναντι τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν, ὡς διάδοχος τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου. Ἐπίσης ἐποφθαλμιοῦσε τὴν περιφέρεια τοῦ Ἰλλυρικοῦ. Ἤθελε νὰ ὑποτάξῃ τοὺς Βουλγάρους καὶ γι᾽ αὐτὸ εἶχε ἀποστείλη ἐκεῖ φράγκους ἱεραποστόλους. Ἡ περιοχὴ αὐτὴ ὅμως ἀνῆκε στὴν δικαιοδοσία τοῦ Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ Φώτιος, ὅπως ἦταν φυσικὸ ἀντέδρασε ἀστραπιαία. Ὀργάνωσε Ὀρθόδοξες ἱεραποστολὲς πρὸς τοὺς Σλάβους μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν μαθητή του Κύριλλο καὶ τὸν ἀδελφό του Μεθόδιο. Οἱ φράγκοι ἀναγκάστηκαν νὰ φύγουν καὶ τότε ὁ Νικόλαος ὀργισμένος τὸν πολέμησε μὲ λύσσα. Καὶ ὅπως θὰ δοῦμε στὴν συνέχεια, οἱ φράγκοι τὸν πολέμησαν καὶ πολλὰ χρόνια μετὰ τὸν θάνατό του, καὶ μᾶλλον θὰ ἔλεγα μέχρι σήμερα.

Ὁ Φώτιος ὅμως ἤξερε νὰ ἀντιμετωπίζῃ τὰ θέματα μὲ ψυχραιμία, ἀλλὰ καὶ μὲ πρόγραμμα καὶ στρατηγική. Γνώριζε πολὺ καλὰ τὸ τί ἤθελε, ἀλλὰ ἐπίσης γνώριζε καὶ τὸ πὼς νὰ τὸ πραγματοποιήσῃ. Ὡς ἀληθινὸς ἠγέτης, προπορευόταν τῶν γεγονότων. Δὲν ἄφηνε νὰ τὸν προλάβουν καὶ νὰ σέρνεται οὐραγὸς πίσω ἀπὸ αὐτά. Ἄλλωστε, ἀληθινὸς ἠγέτης εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἔχει τὴν δυνατότητα νὰ βλέπῃ μακρυὰ καὶ ἔτσι μπορεῖ καὶ προλαβαίνη κάποια δυσάρεστα γεγονότα, τὰ ὁποῖα, πολλὲς φορές, ἔχουν σοβαρὲς ἐπιπτώσεις καὶ διαμορφώνουν τὴν ἱστορία. Ἴσως σήμερα χωρὶς τὸν Φώτιο τὰ σλαυϊκὰ κράτη νὰ ἦσαν ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ Πάπα. Καὶ γι᾽ αὐτὸ καὶ μόνο τὸν λόγο τοῦ χρωστοῦμε πολλά. Ἤρθη στὸ ὕψος τῶν κρισίμων τότε περιστάσεων καὶ συνέβαλε τὰ μέγιστα στὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Γιατί δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερο ἁμάρτημα ἀπὸ τὴν διάσπαση τῆς ἑνότητος τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ δημιουργία φατριῶν ἀπὸ ἄφρονας καὶ σαρκικοὺς ἀνθρώπους τραυματίζει τὴν ἑνότητα, σχίζει τὸν ἄῤῥαφο χιτώνα τοῦ Χριστοῦ. Τὸ μεγάλο ὅμως αὐτὸ πνευματικὸ ἀνάστημα, ποὺ ἐγκωμιάστηκε ἀκόμα καὶ ἀπὸ ἐχθροὺς καὶ πολεμίους του, δὲν ἔχει τιμηθῆ δεόντως καὶ εἶναι στοὺς πολλοὺς τελείως ἄγνωστος. Δὲν ὑπάρχουν Ἱεροὶ Ναοί, οἱ ὁποῖοι νὰ τιμοῦνται στὸ ὄνομά του. Ἴσως ἕνας ἢ δυὸ σὲ ὅλο τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Στὸ μηναῖο τῆς Ἐκκλησίας ἡ Ἀκολουθία του καταχωρήθηκε προσφάτως καὶ μάλιστα ὄχι στὴν ἡμέρα τῆς μνήμης του (6η Φεβρουαρίου), ἀλλὰ στὸ τέλος σὰν παράρτημα. Αὐτὸ βέβαια συμβαίνει καὶ μὲ ἄλλους μεγάλους θεολόγους καὶ κήρυκας καὶ ὁμολογητᾶς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ὅπως οἱ ἅγιοι Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ Μάρκος ὁ Εὐγενικός, γιὰ τὸν ἴδιο πάντα λόγο. Μὴ ξεχνᾶμε ὅτι ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὰ ἐκκλησιαστικὰ βιβλία ποὺ κυκλοφορούσαν στὴν Ἑλλάδα τυπώνονταν στὴν Βενετία καὶ οἱ παπικοὶ ἔκαναν ὅ,τι μπορούσαν γιὰ τὴν μὴ καταχώρηση τῆς Ἀκολουθίας τους στὰ μηναία καὶ αὐτὸ γιατί ποτὲ δὲν τοὺς “χώνεψαν”, ἀφοῦ τοὺς χάλασαν τὰ σχέδια ὁ καθένας στὴν ἐποχή του καὶ μὲ τὸν δικό του τρόπο.

Κατὰ κοινὴ ὁμολογία, ὑπῆρξε μεγάλος Ἱεράρχης καὶ οἰκουμενικὸς διδάσκαλος. Ἦταν φορεὺς τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης καὶ παιδείας, ἡ ὁποία δὲν ἔχει στόχο της τὴν μετάδοση ἁπλῶς καὶ μόνο κάποιων γνώσεων, ἀλλὰ ἀσχολεῖται προσωπικὰ μὲ τὸν ἄνθρωπο, μὲ τὸν ὅλο ἄνθρωπο, ὡς ψυχοσωματικὴ ὕπαρξη καὶ ἀγωνίζεται νὰ τὸν βοηθήσῃ καὶ νὰ δώση λύση στὰ μεγάλα ὑπαρξιακά του προβλήματα καὶ τὶς ἀναζητήσεις του. Ὁ φορεὺς αὐτῆς τῆς παραδόσεως διαθέτει ἀρχοντιὰ καὶ λεβεντιὰ πνευματική, ἀλλὰ καὶ πολὺ μεγάλη εὐαισθησία. Καὶ ὅπως πολὺ εὔστοχα παρατηρεῖ γνωστὸς λογοτέχνης τοῦ αἰῶνα μας, “σκάπτει μέσα βαθειὰ στὴν ψυχὴ τῶν ὁμοφύλων του καὶ τὴν ἀνυψώνει, ἔστω καὶ διαβατικά, τὴν ἀνθρωπιά τους”.

Ὑπὸ Πρωτ. π. Γεωργίου Παπαβαρνάβα

Πηγή: https://www.ec-patr.org/list/index.php?lang=gr&id=86